¬TBMM 1 Kasım 1922’de aldığı tarihi bir kararla ,
¬ TBMM 16 Mart 1920’den itibaren, daha önce ilan ettiği bir yasa ile Osmanlı Devleti’nin yapmış olduğu antlaşma ve sözleşmeleri yok hükmünde saymıştı.
¬İstanbul Hükümeti hâlâ kendisinin var olduğunu sanıyor olması nedeniyle 1 Kasım 1922 tarihinde saltanat kaldırıldı,Vahdettin yurt dışına kaçtı.
¬1921 Anayasası ile kurulmuş bir siyasi rejimin varlığı, Cumhuriyet’ten başka bir şey değildi.
¬TBMM 1 Nisan 1923’te seçimlerin yenilenmesine karar verdi ve 24 Temmuz 19922’de imzalanan Lozan Barış antlaşmasını onayladı.
¬ 1 Ekim 1923’te Türk ordusu İstanbul’a girdi.
¬ Siyasi rejimin 23 Nisan 1920’den itibaren kaydettiği gelişmelere paralel olarak devlet şeklini bulmak da bir zorunluluk hâline gelmişti.
¬ Hükümet sistemi artık işleyemediğinden, Cumhuriyeti ilan etmek ve doğru bir çözüm bulmak gerekiyordu.
¬13 Ekim 1923’te Anayasaya konulan ek bir madde ile Ankara’nın başkent olması kabul edildi.
¬ Milli Mücadelenin başından beri uygulanan Ankara’nın İstanbul’a hâkim olacağı fikri gerçekleşiyordu.
¬ 25 Ekim 1923 günü meydana gelen bir kabine bunalımı, TBMM’nin çalışma güçlüğünü ortaya koyuyordu. Başsız bir devlet olmayacağı gerçeği apaçık ortada idi. Bu nedenle Cumhuriyet rejimine geçilmesi gerekiyordu.
¬ 28 Ekim 1923 akşamına kadar hükümet kurulamaması nedeniyle Gazi Mustafa Kemal Paşa Çankaya Köşkü’nde o akşam yemek sırasında arkadaşlarına “Yarın Cumhuriyet ilan edeceğiz” diyerek fikrini açıkladı. Yemeğe katılan arkadaşları da bu düşünceyi destekleyerek 1921 Anayasasına bir madde ekleyerek “ Türkiye Devletinin şekli bir hükûmeti Cumhuriyettir” cümlesi eklendi.
¬ TBMM’ de yapılan uzun müzakerelerden sonra 29 Ekim akşamı saat 20.30’da Cumhuriyetin ilanı, 1921 tarihli Anayasanın bazı maddelerinin değiştirilmesine dair 364 No’lu kanun ile kabul edildi.
¬TMMM’de aynı gün Cumhurbaşkanı seçimi yapılmış, Gazi Mustafa Kemal Paşa (Atatürk) yeni Türk Devleti’nin ilk Cumhurbaşkanı olmuştu.
¬Cumhuriyetin ilanı, Anadolu’daki milli hâkimyeti ve istiklal mücadelesinin askeri ve siyasi sahalarda muzaffer olmasını, demokratik prensiplere göre kurulan yeni devletin bu istikamette gelişmesini sağlayan adımlardan en önemlisidir. 27.10.2019
Kaynak: Prof. Dr. Hamza EROĞLU, Türk İnkilap Tarihi