Mevcut durumu degerlendirerek, Anayasa ile garanti altina alinan “Saglikli ve dengeli bir çevrede yasam hakki” için gerekli olan düzenlemelere dikkat çekti
Mevcut durum degerlendirildiginde;
* 6360 sayili Kanun geregi, yerel seçimlerden sonra 14 ilde büyüksehir belediyesi kurulacagi biliniyor. Bu illerdeki köy ve belde belediyelerinin mahalleye dönüstürülecek olmasi, kirsal alanlardaki kentlesmenin önünü açiyor.
* Türkiye’de nüfusun %91,3’ü il ve ilçe merkezlerinde yasiyor. Kentlilerin gida ihtiyaçlarinin yakin bölgelerden karsilanmasi, yerellesmenin yani sira nakliye kaynakli karbon ayak izinin azaltilmasi açisindan da giderek daha çok önem kazaniyor.
* Türkiye genelinde toplanan belediye atiklarinin %43,5’i insan sagligini tehdit eden çöplüklere dökülüyor.
* Yanlis atik yönetimi kuraklik sorunuyla birlikte su varligini da tehdit ediyor.
* Atik sularin %24’ü aritma islemine tabi tutulmadan, deniz, göl, akarsu vb. alici ortamlara desarj ediliyor.
* Su sebeke kayiplarinin %40-45 arasinda oldugu tahmin ediliyor. Elektrik sebekesindeki kayiplar ise %14,6 olarak hesaplandi.
* Türkiye’de insan kaynakli iklim degisikligine bagli olarak sadece büyük kentlerimizde meydana gelen sel hasarlari, verimli üst toprak kaybinin yani sira, depremlerin neden oldugu maddi kayiplara yaklasiyor.
* Türkiye nüfusunun önemli bir kisminin yasadigi Istanbul’da kisi basina düsen yesil alanin, mevzuatin altinda oldugu görülüyor.
TEMA Vakfi’nin yayinladigi bildiriye göre ideal bir yerel yönetimin üzerinde durmasi ve iyilestirmesi gereken düzenlemeler söyle siralaniyor: Tarim arazilerinin, dogal ve kültürel kimliklerin, yesil alanlarin korunmasi, dogru atik yönetiminin saglanmasi, sürdürülebilir ulasimin ve kentsel alt yapinin gelistirilmesi, kentlerin saglikli gelismesi, iklim degisikligine uyum saglayan modellerin uygulanmasi, ekolojik okuryazar belediyelerin olusturulmasi ve paydaslarin karar süreçlerine aktif katiliminin saglanmasi.
Türkiye’ye ait ve gelismis ülkeler ile karsilastirmali veriler
* Türkiye'de mevzuat geregi yerlesmelerde kisi basina düsen aktif yesil alan miktari 10 m2 olmaliyken, örnegin Istanbul'da, Istanbul Büyüksehir Belediyesi’nin 2010 verilerine göre hesapladigi kisi basina düsen yesil alan miktarinin 6 m2 oldugu görülüyor. (Ancak, bu hesaplamaya dahil edilen yesil alanlarin türlerine ulasilamamaktadir. Aktif yesil alan tanimi; park, bahçe, çocuk oyun alani gibi dogrudan insanlarin kullanimina açik alanlar olup, yol kenari, refüjle, ormanlar gibi dogrudan insanlarin kullanimina hizmet etmeyen alanlari kapsamamaktadir) Avrupa’daki gelismis kentlerden örnek verecek olursak kisi basina düsen yesil alan miktari su sekilde siralaniyor;
Stockholm’de 87.5 m2, Roma’da 45.3 m2, Londra’da 26.9 m², Amsterdam’da ise 45.5 m²
* TÜIK 2010 verilerine göre, toplanan belediye atiklarinin sadece %54,4’ü düzenli depolama sahalarina, %43,5’i ise çevre ve insan sagligini tehdit eden çöplüklere dökülüyor.
* Atik sularin %24’ü hiçbir aritma islemine tabi tutulmadan, deniz, göl, akarsu vb. alici ortamlara desarj ediliyor.
* Alici ortamlara bakilacak olursa, toplam atik sularin %48,6’si akarsulara desarj edildigi ve bunlarin %32,2’sinin de aritilmadigi görülüyor.
* Avrupa Birligi üye ülkelerindeki kati atik bertaraf yöntemlerine bakildiginda 2009 verilerine göre;
Isviçre’de kati atiklarin %50’ye yakinindan enerji, %20’sinden kompost üretiliyor. %30’u ise geri dönüstürülüyor.
o Avusturya’da kati atiklarin %30’undan enerji, %40’indan kompost üretiliyor. %30’u ise geri dönüstürülüyor.
* Avrupa Birligi üye ülkelerde, kent içi ulasimda tercih edilen ulasim türlerine bakilacak olursa (European Metropolitan Transport Authorities, 2011)
o Amsterdam’da tercih edilen ulasim türlerinin %68’i bisiklet ve yaya, %11’i toplu tasima ve %21’i diger motorlu tasitlardan olusuyor.
o Barselona’da tercih edilen ulasim türlerinin %55,3’ü bisiklet ve yaya, %30,8’i toplu tasima, %13,9’u diger motorlu tasitlardan olusuyor.
* Türkiye’nin Onuncu Bes Yillik Kalkinma Plani’nda da belirtildigi gibi, kentlerde su kayip ve kaçaklari yüksek düzeylerde bulunuyor. Su sebeke kayiplarinin %40-45 arasinda oldugu tahmin ediliyor.
* Elektrik sebekesindeki kayiplara bakildiginda, Türkiye Elektrik Iletim A.S. Genel Müdürlügü verilerine göre, 2011 yilindaki toplam sebeke kaybi %14,6 olarak hesaplandi.
* 2008 yili verilerine göre ise, Avrupa Birligi üye ülkelerindeki sebeke kayiplari yaklasik %6 olarak kaydedildi.
TEMA Vakfi’nin yerel yönetimlerden talepleri:
* Planlama ve proje çalismalarinda yesil alanlarin korunmasi, artirilmasi, dönüstürülmemesi, plan ve projelerin sosyal boyutu ile birlikte ekolojik boyutunun da göz önünde bulundurulmasi.
* Düzenli depolama tesislerinin kurulmasi, bertaraf ve dönüsüm sistemlerinin gelistirilmesi, bilinçlendirme çalismalarinin yapilmasi, atik su sebekelerinin iyilestirilmesi, ileri aritma sistemlerinin kurulmasi.
* Tesislerin yer seçiminde orman ve mera alanlari, tarim arazileri gibi sürdürülebilir yasamin güvencesi olan alanlarin korunmasi.
* Iklim degisikligi ile mücadele ve iklim degisikligine uyum saglanmasi için sürdürülebilir ulasim politikalarinin benimsenmesi, enerji tasarrufunun ve yenilebilir enerjinin tesvik edilmesi, altyapi sistemlerinin gelistirilmesi, peyzaj düzenlemelerinde yerel türlerin kullanilmasi.
* Toplu ulasim sistemlerinin gelistirilmesi, farkli ulasim türlerinin bütünlesik bir sekilde planlanmasi, bisiklet kullaniminin tesvik edilmesi.
* Su varliginin korunmasi, kaçaklarin engellenmesi için su sebekelerinin iyilestirilmesi, enerji verimliligi ve tasarrufu için elektrik sebekelerinin iyilestirilmesi.
* Yagmur sulari ile kanalizasyon sularinin birbirinden ayrilarak kullanilmasi.
* Dogayla uyumlu kentler için en önemli karar alicilar olan yerel yönetimlerin ekolojik okuryazar olmalari.
* Çevresel katilim ilkesinin benimsenmesi, ekosisteme zarar verebilecek projelerin engellenmesi veya degistirilmesi yönünde adimlar atilmasi.
* Kent hizmetlerinin ulastirilacagi bölgelerde -6360 sayili Kanun geregi mahalle olacak köyler de dahil olmak üzere- üretim ve pazarlama olanaklarinin arttirilmasi. Yerel tohum takas aglari, cografi isaretler, markalasma, kolay ve kisa nakliye saglayacak yerel pazar sistemlerinin kurularak yerel üreticilerin desteklenmesi ve sosyal olanaklarinin arttirilmasi.
“Yerel Yönetimlere Çagri” metninin tamamini [email protected] adresinden talep edebilirsiniz.